23:13 03/03/2022

Phát triển nhà ở công nhân và người lao động di cư - nhìn từ kinh nghiệm quốc tế

Thế giới đang trải qua biến cố đặc biệt, trong đó các thành phố lớn, các khu công nghiệp chịu nhiều ảnh hưởng nhất, đặc biệt là các nước nghèo và kém phát triển, trong đó có Việt Nam. Để tránh đứt gãy chuỗi sản xuất, các khu công nghiệp đã tổ chức hình thức ba tại chỗ “sản xuất tại chỗ, cách ly tại chỗ, ăn nghỉ tại chỗ”.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy giải pháp này không dễ thực hiện và đòi hỏi nhiều điều kiện khắt khe, trong đó chính là chỗ ở và các điều kiện dịch vụ cho công nhân và người lao động. Trong khi đó, nhà ở công nhân hiện nay chủ yếu chủ đầu tư sử dụng các diện tích đất nông nghiệp xây dựng nhà ở tạm cho công nhân hoặc nhà ở có sẵn ở làng xã gần kề khu công nghiệp, hay phó mặc cho người dân xung quanh xây nhà trọ cho thuê. Với những kinh nghiệm từ quốc tế về vấn đề nhà ở cho công nhân Việt Nam cũng có thể áp dụng một số bài học.

Các mô hình nhà ở công nhân và người di cư trên thế giới

Nghiên cứu từ một số nước có kinh nghiệm phát triển nhà ở cho người lao động, nhà ở công nhân cũng được đầu tư dưới nhiều cách thức khác nhau, phù hợp với các chính sách xã hội, thể chế kinh tế chính trị cũng như sáng kiến của mỗi quốc gia hay địa phương. Có thể tổng hợp lại thành 3 mô hình phát triển nhà ở cho người lao động mới: Xây dựng tập trung kiểu mới, tập trung hỗ trợ tài chính và đa dạng hóa hướng đến vai trò tư nhân và cộng đồng. Một quốc gia có thể tập trung một mô hình phát triển, trong khi quốc gia khác, có thể phát triển đồng thời nhiều mô hình với mức độ ưu tiên khác nhau.

Người lao động di cư về quê trong làn sóng Covid-19 (Ảnh minh hoạ).

Mô hình xây dựng tập trung kiểu mới: Chính phủ thông qua các tổng công ty xây dựng lớn, có vốn nhà nước cho xây dựng những khu nhà ở cho người lao động hoàn chỉnh có quy mô dân số lên đến vài vạn người, cung ứng các dịch vụ cần thiết về giáo dục, y tế, rèn luyện sức khỏe, giao thông công cộng, mua sắm... Nhà nước có vai trò quyết định trong việc phân bổ đất đai, đưa ra các chính sách ưu đãi tài chính cũng như đặt ra các tiêu chuẩn cho đối tượng thụ hưởng nhà ở cho người lao động. Tiêu chuẩn tiện ích nhà ở được nâng cao liên tục để đáp ứng với nhu cầu xã hội hiện đại. Mô hình này được áp dụng tại các nước như Luxembourg, Singapore, Trung Quốc, Sri Lanka,...

Mô hình tập trung vào hỗ trợ tài chính: Nhà nước có chính sách hỗ trợ trực tiếp cho người có nhu cầu nhà ở thay vì tập trung hỗ trợ cho đơn vị xây dựng và các nhà cung cấp nhà ở cho người lao động. Ưu điểm là giải pháp rẻ tiền nếu so sánh với việc hỗ trợ cho chi phí xây dựng các khu ở cho người lao động, giảm sự tập trung về mặt không gian của nhóm dân cư có thu nhập thấp trong các khu nhà ở, người dân được quyền tự do lựa chọn địa điểm nhà ở, và giảm thiểu vấn đề tham nhũng trong đầu tư xây dựng. Mô hình này được áp dụng tại nhiều nước như Mỹ, Brazil, Nam Phi,...

Mô hình đa dạng hóa, hướng đến vai trò của tư nhân và cộng đồng: Các dự án nhà ở cho người lao động có xu hướng địa phương hóa và tư nhân hoá, quy mô đa dạng. Chính phủ khuyến khích chính quyền địa phương và các Hiệp hội tự quyết định các dự án nhà ở cho người lao động trong khu vực. Các Hiệp hội và công ty xây dựng nhà ở cho người lao động tại địa phương hoạt động trên quan điểm phi lợi nhuận, hoặc lợi nhuận thấp. Mô hình này thường được áp dụng tại nhiều nước như Australia, Pháp, Đức, Hà Lan, Thụy Điển.

Mỗi quốc gia có một mô hình phát triển nhà ở công nhân và nhà ở cho người di cư lao động khác nhau

Kinh nghiệm từ India

Năm 2020, Dev Pa và cộng sự nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu về quyền tiếp cận đối với nhà ở và đất đai của người lao động nhập cư của India”. Trong nghiên cứu đã cho thấy cuộc di cư ồ ạt của người lao động nhập cư khỏi các thành phố đô thị ở Ấn Độ trong thời kỳ đóng cửa toàn quốc do đại dịch gây ra đã làm nổi bật sự bấp bênh về điều kiện sống của họ ở thành phố. Đồng thời tình trạng chính quyền thờ ơ đối với họ, cũng được phản ánh.

Người lao động nhập cư chịu trách nhiệm phần lớn trong việc xây dựng và vận hành hiệu quả các thành phố và ngành công nghiệp trên khắp Ấn Độ. Họ đóng góp vào nền kinh tế bằng sức lao động được trợ cấp, và thường phải trả giá đắt cho sức khỏe, an ninh, gia đình và cuộc sống. Tuy nhiên, họ tiếp tục bị loại khỏi các chương trình phúc lợi của nhà nước, bị buộc phải sống bên lề của các thành phố mà họ làm "quê hương". Về công việc, mức lương công bằng và bảo trợ xã hội, bao gồm cả trong trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng, đã buộc hàng nghìn gia đình phải liều mạng tìm đường trở về "nhà" trong đợt đóng cửa -19 trên toàn quốc.

Hầu hết người lao động nhập cư sống ở các thành phố trong một khoảng thời gian đáng kể của cuộc đời họ mà không được tiếp cận với nhà ở đầy đủ. Nghiên cứu cho thấy 44% những người tham gia đã sống ở Delhi ít nhất 10 năm trở lên, có hoặc không có nhà.

Mối quan hệ kinh tế bất lợi giữa chủ sở hữu nhà và người thuê nhà, và việc người dân nhập cư không có khả năng trả tiền thuê nhà là lý do chính khiến người lao động nhập cư quay trở lại làng của họ trong thời gian đóng cửa quốc gia do dịch Covid-19 gây ra. Hơn 12% số người được hỏi chỉ ra rằng mất nhà ở trực tiếp, bao gồm cả việc chủ nhà đuổi ra khỏi nhà, là một trong những lý do chính để họ rời Delhi trong thời gian đóng cửa.

Gần 16% những người tham gia nghiên cứu cho biết họ đã bị quấy rối bởi những người chủ cho thuê nhà trong thời gian dịch bềnh. Phần lớn những người trả lời khảo sát (56%) không có nhiều đất đai trong làng của họ. Trong khi quyền sở hữu đất hầu hết là của chung, với đại gia đình, diện tích các thửa đất nhỏ và không đủ để canh tác hoa màu hoặc duy trì sinh kế. Do đó, không có đất là một thách thức lớn mà người dân nông thôn phải đối mặt và là lý do quan trọng cho việc họ di cư đến các thành phố.

Bên cạnh đó, 70% trong số họ cho biết, rất nhiều thế hệ đã phải ở cùng nhau như một gia đình chung (bao gồm cha mẹ, anh chị em và con cái của họ). Hơn 74% số người được hỏi nói rằng nhà của họ được xây bằng bùn và các vật liệu khác (kutcha). Hơn nữa, trong nhiều trường hợp, những ngôi nhà này được xây dựng trên đất không thuộc sở hữu của người lao động nhập cư hoặc gia đình của họ.

Điều này nhấn mạnh rằng một số lượng lớn lao động nhập cư không được tiếp cận với nhà ở đầy đủ tại các ngôi làng của họ cũng như ở các thành phố mà họ di cư đến. Hơn 86% cho rằng thiếu việc làm là một thách thức lớn trong các khu vực nông thôn, trong khi 31% nhấn mạnh việc không có nhà ở an toàn. Nghiên cứu cho thấy 88% người lao động nhập cư yêu cầu chính phủ có việc làm hoặc đảm bảo sinh kế, trong khi 62% trong số họ muốn có các lựa chọn nhà ở phù hợp, giá cả phải chăng ở các thành phố như cũng như trong làng của họ.

Hơn 86% người cho rằng thiếu việc làm là một thách thức lớn trong các khu vực nông thôn, trong khi 31% nhấn mạnh việc không có nhà ở an toàn (Ảnh minh hoạ)

Nghiên cứu cũng đã khuyến nghị nhiều chính sách nhằm giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động di cư bao gồm:

Thứ nhất, xây dựng chính sách toàn diện về quyền có nhà ở nhằm cung cấp nhà ở giá cả phải chăng và đầy đủ cho tất cả mọi người, tập trung vào những người bị thiệt thòi và bị loại trừ nhất. Chính phủ, ngay lập tức nên tập trung vào việc phát triển các lựa chọn nhà ở giá rẻ cùng với "nhà ở liên tục", bao gồm ký túc xá phù hợp cho người lao động nhập cư độc thân/người làm việc độc thân, bố trí nhà ở tập thể/chung, nhà cho thuê xã hội và các mô hình sở hữu nhà ở giá rẻ được tiếp cận tài chính.

Đề án mới do chính quyền trung ương đề xuất về Khu phức hợp Nhà ở Cho thuê giá cả phải chăng, nhằm cung cấp nhà ở giá rẻ cho người lao động nhập cư tại các thành phố là một sự phát triển tích cực. Tuy nhiên, mô hình này đang được phát triển như một mô hình Hợp tác Công - Tư có thể ảnh hưởng đến khả năng chi trả của nhà ở cho các nhóm thu nhập thấp. Cần có các quy tắc để hạn chế vai trò của khu vực tư nhân, xác định khả năng chi trả dựa trên thu nhập và đưa ra các lựa chọn linh hoạt cho các loại lao động nhập cư khác nhau, bao gồm cả lao động độc thân và lao động gia đình.

Tại mỗi thành phố, nên tổ chức tham vấn với nhiều bộ phận khác nhau của người nghèo đô thị, bao gồm người di cư, người vô gia cư và những người lao động phi chính thức khác, để xác định khả năng chi trả cũng như bao gồm các yêu cầu và nhu cầu cụ thể của họ. Hơn nữa, các tiêu chuẩn quốc tế về "sự đầy đủ" cần được đưa vào tất cả các khu phức hợp nhà ở cho thuê, đặc biệt là việc đảm bảo an ninh cho quyền sở hữu, khả năng tiếp cận các dịch vụ cơ bản và vị trí thích hợp, gần nơi làm việc của mọi người. Các chính sách cũng cần cung cấp chứng từ cho thuê nhà ở và các biện pháp bảo vệ tiền thuê nhà cho các cộng đồng có thu nhập thấp.

Thứ hai, áp dụng lệnh cấm trên toàn quốc đối với tất cả các trường hợp rời thành phố, bao gồm cả việc không có khả năng trả tiền thuê nhà. Hỗ trợ các cộng đồng có thu nhập thấp với hỗ trợ tài chính để trả nợ tiền thuê nhà.

Thứ ba, đảm bảo an ninh quyền sở hữu về nhà ở và đất đai cho tất cả người dân đô thị. Các luật tương tự như Đạo luật Quyền sở hữu đất đai của Odisha đối với cư dân khu ổ chuột 2017 và Đạo luật về quyền sở hữu của cư dân khu ổ chuột Punjab 2020 cũng nên được thông qua ở các bang khác.

Thứ tư, đảm bảo tiếp cận đủ và đủ đất, với bảo đảm về quyền sở hữu, cho những người sống ở nông thôn, để khắc phục tình trạng không có đất, đảm bảo sinh kế và an ninh lương thực, và giải quyết tình trạng buộc phải di cư đến các thành phố. Xu hướng "di cư ngược lại" từ thành thị về nông thôn, do kết quả của dịch Covid-19, làm tăng tính cấp thiết đối với các biện pháp chính sách thích hợp được thực hiện trên toàn quốc.

Các luật về quyền sở hữu nhà ở, tương tự như Bảo đảm Nhà ở của Madhya Pradesh (dành cho Nhóm thu nhập thấp hơn và Bộ phận yếu hơn về kinh tế) nên được ban hành ở các tiểu bang khác để cung cấp đất đai đảm bảo quyền sở hữu - cho các gia đình không có đất để có nhà ở và sinh kế tự cung tự cấp. Điều này có thể giúp giảm tỷ lệ thất nghiệp, đói và nghèo ở các vùng nông thôn. Năm 2013, cải cách ruộng đất của Chính phủ Ấn Độ đã soạn thảo Dự luật Quyền Quốc gia về Nhà ở, dự luật này chưa bao giờ được đưa ra thảo luận tại Quốc hội. Đã đến lúc chính quyền trung ương và tiểu bang cần ưu tiên quyền áp dụng pháp luật về nhà ở và cải thiện điều kiện sống và làm việc ở các khu vực nông thôn và thành thị. Chính phủ nên thực hiện Tuyên bố của Liên hợp quốc về quyền của nông dân và những người khác làm việc ở nông thôn

Thứ năm, đảm bảo rằng các chương trình nhà ở tại thành thị và nông thôn của chính quyền trung ương được thực hiện đúng cách và những người bị thiệt thòi nhất có thể tiếp cận các chương trình này. Hỗ trợ đầy đủ kinh phí để xây dựng nhà ở kiên cố ở nông thôn.

Thứ sáu, làm việc hướng tới đảm bảo các biện pháp bảo trợ xã hội mạnh mẽ hơn cho người nghèo lao động, bao gồm thông qua việc cung cấp trợ cấp thất nghiệp, an sinh xã hội và lương hưu, bảo hiểm y tế toàn diện, bảo hiểm tàn tật và thu nhập cơ bản chung cho cả nước. Đưa ra luật bảo đảm việc làm ở thành thị quốc gia, tương tự như Đạo luật đảm bảo việc làm ở nông thôn quốc gia của Mahatma Gandhi năm 2005, để đảm bảo việc làm và thu nhập cho người lao động ở khu vực thành thị.

Thứ bảy, giải quyết các nhu cầu đặc biệt của phụ nữ, trẻ em và người lớn tuổi di cư đến các thành phố để làm việc. Đảm bảo con cái của lao động nhập cư được đi học và được tiếp cận với nền giáo dục có chất lượng.

Thứ tám, nâng cấp hệ thống phân phối công cộng và đảm bảo cung cấp miễn phí các loại ngũ cốc, dầu ăn, gia vị, trà, đường và các mặt hàng thực phẩm thiết yếu cho tất cả những người có nhu cầu, kể cả những người không có thẻ khẩu phần trên khắp thành thị và nông thôn Ấn Độ. Điều này bao gồm những người lao động nhập cư, những cư dân của các "khu định cư không chính thức", những người vô gia cư và những người nghèo ở nông thôn, những người không đăng ký theo các chương trình của nhà nước và không được tiếp cận với thực phẩm đầy đủ. Các thủ tục tiếp cận thực phẩm cần được đơn giản hóa và phải bao trùm. “Một thẻ khẩu phần một quốc gia” đang được đề xuất nên được thông qua theo cách đơn giản hóa để đảm bảo rằng không ai bị từ chối quyền con người của họ đối với thực phẩm.

Thứ chín, đảm bảo mối liên kết chính sách toàn diện giữa các vấn đề nông thôn và thành thị. Cuộc khủng hoảng lao động nhập cư đã tiết lộ tính linh hoạt của mối liên kết này cũng như nhu cầu quan trọng để xem chúng một cách tổng thể.

Thứ mười, nỗ lực để đảm bảo pháp luật liên quan đến đất đai, nhà ở, nông nghiệp và canh tác nhằm bảo vệ lợi ích và quyền con người của các cộng đồng bị ảnh hưởng, bao gồm cả phụ nữ, và được xây dựng với sự tham vấn của họ.

Một số kinh nghiệm từ quốc tế có thể áp dụng tại Việt Nam

Tại Việt Nam hiện nay, nhà ở cho công nhân tại các khu công nghiệp chủ yếu có ba loại hình chính, đó là: Nhà ở do Nhà nước xây dựng; do các doanh nghiệp; do các hộ gia đình và cá nhân xây dựng. Trong đó, thực tế cho thấy các dự án nhà ở do Nhà nước và doanh nghiệp xây dựng không thể cạnh tranh được với nhà cho thuê của các hộ gia đình cá nhân.

Xét ở góc độ dự án đầu tư, các hộ gia đình cá nhân có thể tận dụng được tất cả các nguồn lợi có sẵn, có thể thu hồi vốn trong vòng từ 2 đến 3 năm, các năm sau có thể thu tiền lãi, vấn đề quản lý cũng rất linh hoạt. Trong khi giá thuê nhà của các chủ đầu tư nếu không chênh lệch nhiều thì không thể cạnh tranh nổi với hộ gia đình.

Một số giải pháp có thể áp dụng tại Việt Nam:

Xây xen cấy nhà cao tầng tại nội đô cạnh các khu nhiều việc làm: Có thể ưu tiên áp dụng cải tạo các khu vực thấp tầng, lô đất diện tích quá nhỏ trong nội đô, kết hợp với kết quả khảo sát xã hội học, tiến hành đầu tư theo hướng xây chen, xen cấy các khu nhà ở cao tầng giá thấp vào khu trung tâm nhiều việc làm hiện hữu. Quá trình này có thể thực hiện kết hợp với công cụ điều chỉnh đất đai, cải tạo các diện tích nhà ở nhỏ theo dạng phân bổ lại đất đai theo kiểu hiện đại hóa các chung cư hiện nay. Xây nhà cao tầng để tái định cư tại chỗ, còn lại cho người thu nhập thấp thuê, mua. Đây cũng là cách để cải tạo kiến trúc và cảnh quan cho đô thị có chất lượng sống tốt, dẹp bỏ các khu nhà cho thuê kém chất lượng đang tồn tại hiện nay.

Xây dựng nhà ở giá thấp do cộng đồng dân cư tự chịu trách nhiệm: Ở các làng xã ven đô, hoặc trong nội đô có các vị trí gần hơn, thuận lợi với việc làm thường dân tự xây nhà cho mình và nhà trọ cho thuê không đúng quy định. Nhà nước hỗ trợ cơ chế chính sách tạo dựng tín dụng và tài chính nhà ở theo hướng xã hội hóa và ban hành tiêu chuẩn nhà ở tiện nghi tối thiểu để tạo ra quỹ nhà ở do cộng đồng dân cư tự xây, sửa chữa, nâng cấp nhà ở. Các cộng đồng dân cư tự bình chọn người được quyền mua nhà, thuê nhà. Trường hợp dự án lớn họ có quyền định hướng xem các dự án của họ nên phát triển như thế nào. Cách làm này thực sự là công việc chỉnh trang đô thị, đồng thời cũng dễ áp dụng với quá trình phát triển nhà ở giá thấp do cộng đồng tự quản ở nước ta giai đoạn hiện nay. Bài học trợ giúp nhau xây nhà ở nông thôn rất đáng học hỏi để xây dựng chính sách và cơ chế.

Chung cư Lê Thành ở quận Bình Tân dành cho công nhân, người lao động có thu nhập thấp (Ảnh minh hoạ).

Quy hoạch đồng bộ giữa việc làm và nhà ở cho công nhân: Các dự án chuyển đổi từ thương mại sang nhà ở xã hội hiện nay hầu như đều chưa giải quyết tốt bài toán kết nối và giảm khoảng cách giữa nơi ở và chỗ làm việc, dẫn đến không có tính hấp dẫn với người sử dụng. Đặc biệt với các đối tượng thu nhập thấp vẫn rất cần việc làm. Các khảo sát xã hội học định cư cần dự báo các nhu cầu giao thông bao gồm phát triển các tuyến giao thông kết nối nơi ở - việc làm để tăng các phương tiện công cộng cho đại bộ phận người dân. Giao thông không chỉ kết nối với trung tâm đô thị mà quan trọng hơn nó phải kết nối được các khu việc làm, trung tâm dịch vụ đời sống, công viên, trường học, bệnh viện.

Với các khu nhà ở công nhân đồng bộ, điểm mấu chốt cần tích hợp và thiết lập thành công một cộng đồng đủ để tự tạo ra sự sầm uất và thịnh vượng. Nếu được hoạch định và quy hoạch đồng bộ, các khu nhà ở cho người lao động, công nhân ven đô xen ghép trong các dự án nhà ở thương mại có thể là một giải pháp tốt để giảm áp lực cho đô thị lõi, tạo cơ hội cải thiện cảnh quan đô thị và chất lượng sống cho người dân, đồng thời tạo nên những khu dân cư thịnh vượng.

Sản xuất nhà ở đa dạng và rẻ: Việt Nam đang bước vào hiện đại hóa, tỷ lệ sản xuất công nghiệp và dịch vụ đang dịch chuyển đến 80% GDP, áp lực thiếu nhà ở tăng rất cao trong các thành phố mà chưa có điều tra xã hội học nhà ở công nhân, người lao động trên toàn quốc để xác định trong chiến lược phát triển đô thị, điều này chỉ có thể giải đáp bằng công nghệ sản xuất nhà ở giá rẻ.

Đối với các cư dân có thu nhập trung bình và thấp, đặc biệt với nhóm cư dân thuộc thành phần công nhân lao động rất nhiều người không có nhu cầu sở hữu những căn hộ vĩnh cửu, nhưng lại rất cần những chỗ ở có giá rẻ, tiện ích thiết yếu tối thiểu. Chính vì vậy, giải pháp các khu nhà ở giá rẻ cho thuê, mua trả góp cần các công nghệ mới để “Sản xuất nhà” thay bằng “xây nhà” như truyền thống. Đến nay chưa có văn bản nào công bố các quy chuẩn, tiêu chuẩn công nghệ sản xuất nhà ở cho các doanh nghiệp áp dụng. Cần xây dựng nhà ở giá thấp trên quy mô công nghiệp với các ứng dụng về thiết kế, sử dụng công nghệ lắp ghép tiền chế cho hệ khung, trần, tường, sàn; các tiêu chuẩn về diện tích cần nới lỏng theo nhu cầu, nhưng tiêu chuẩn tiện nghi phải thật cao để sáng tạo ra các căn hộ linh hoạt, thông minh hơn so với nhà ở thương mại - vốn rộng rãi.

Sử dụng công nghệ mới: Nhà nước cần hỗ trợ công nghệ lắp đặt hệ thống pin năng lượng mặt trời để trợ giúp năng lượng cho cộng đồng, giảm chi phí năng lượng khi vận hành công trình. Các công nghệ về năng lượng mặt trời, gió... phải áp dụng cho các không gian công cộng trong nhà ở công nhân như điện hành lang, cầu thang, sảnh, thang máy, tiện ích công cộng khác, đây cũng là một cái trào lưu mới đầu tư năng lượng tái tạo cho các công trình phục vụ cộng đồng.

Nhu cầu có được một chỗ ở đảm bảo là mong muốn chính đáng của người lao động, tuy nhiên trong tình hình dịch bệnh và những rủi ro khác đang tác động trực tiếp lên người lao động di cư, đặc biệt là công nhân các khu công nghiệp tập trung, những yêu cầu đặt ra đối nhà ở công nhân các khu công nghiệp là cải thiện nhà ở về mặt không gian trong và ngoài, đáp ứng những yêu cầu của cuộc sống hiện đại mà không làm tổn hại đến các giá trị văn hóa, xã hội. Trong tình hình đó, Đảng và Chính phủ đã có nhiều chính sách để tạo điều kiện hỗ trợ cho người công nhân trong đó có nhà ở nhằm giữ vững và ổn định chuỗi sản xuất, phát triển Đất nước trong tầm cao mới.

Tài liệu tham khảo:

[1] Ban quản lý các khu chế xuất và công nghiệp TP. HCM http://www.hepza.hochiminhcity.gov.vn/web/guest/home

[2] Đặng Hùng Võ (2012). Chiến lược quốc gia và giải pháp cho Nhà ở xã hội. Tạp chí Kiến trúc, số 4 (2012)

[3] Lê Lan Hương, Nguyễn Lan Phương (2016). Nghiên cứu một số mô hình nhà ở xã hội trên thế giới theo các giai đoạn phát triển và nhận diện về thực trạng nhà ở xã hội Việt Nam.

[4] Kỷ yếu Hội thảo về “Bức tranh toàn cảnh về Nhà ở xã hội – Thách thức và Cơ hội”. Hà Nội: ĐH Xây dựng.

[5] TS.Phạm Đình Tuyển “Nghiên cứu các giải pháp công nghệ nhằm tạo lập Mô hình phát triển nhà ở xã hội” Trường Đại học xây dựng Hà Nội

[6] Lê Xuân Trường (2014). Nhà ở xã hội nhìn từ góc độ kinh tế đô thị. Tạp chí Kiến trúc, số 232 (2014),

[7] Một số tài liệu trên mạng Internet.

Theo TS. KTS. Lê Thị Bích Thuận, Phó tổng thư ký Tổng hội xây dựng Việt Nam

Reatimes.vn